«عقلانیت سیاسی»؛ اساس سیاستگذاری عمومی

در علم سیاست، عقلانی بودن، شامل گزینش استراتژی‌هایی است که با حداقل هزینه ممکن، حداکثر سودمندی (حصول به هدف) را به موثرترین شکل در پی داشته باشد؛ در این صورت، یک تصمیم گیرنده حکومتی خردمند ، کسی است که با اهداف خارجی و داخلی، منافع ملت خود را به مهمترین نحو کسب کند،

طی روزهای اخیر برخی به طور مداوم از عقلانیت و عقلانیت سیاسی صحبت می کنند. بی تردید عقلانیت و ابعاد مختلف آن، یک مفهوم کلیدی، مهم و تأثیرگذار برای موفقیت در هر عرصه ای محسوب می شود؛ سیاستگذاری، برنامه ریزی و استفاده از بینش، دانش و خرد برای اتخاذ بهترین تصمیمات بر پایه تعادل بین اهداف و ابزارها و منابع و نیز بین احساسات و آرزوها یا واقعیات را شاید بتوان به عنوان یک تعریف کلی از آن پذیرفت.

بی تردید، اگر در جایی و در عرصه خاصی، چه در سطح خرد و یا کلان، نارسایی را کاستی می بینیم، پیامد ضعف یا فقدان کاربرد عقلانیت است. و اگر بتوان ظرفیت کاربرد عقلانیت در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در سطوح کلان و نیز در تصمیمات فردی در سطح خرد بکار گرفت، می توان از موفقیت در این سطوح اطمینان حاصل کرد.

اما این ظرفیت سازی، زمانی تحقق می یابد که از منابع مختلف عقلانیت، بهره برداری لازم را ببریم؛ تجربه، دانش، قدرت استقلال، فرهنگ بشری، فرهیختگی و آینده نگری، تأکید بر نتیجه و توجه به معادله هزینه – فایده، مهمترین این منابع هستند، به عبارت روشن‌تر، کسانی که در عرصه تصمیم‌سازی و تصمیم گیری، نقش آفرینی می کنند باید دارای چنین ویژگی‌های باشند و اگر آنها را نداشته باشند، بی تردید، سطح عقلانیت و کاربرد آن در امور کاهش خواهد یافت، گرچه ارتقای سطح عقلانیت در جامعه، زمانی ممکن است که کلیه افراد جامعه به این مهم توجه کنند و امکان تحقق عقلانیت حتی در رده های پایین جامعه، بستر عینی داشته باشد تا راه دستیابی به خرد جمعی هموارتر شود.

این امکان زمانی فراهم می شود که مجاری نقد و گفت و گو در جامعه باز باشد و همه در سطوح مختلف، اندیشه و فکر خود را مطرح کنند و نظام سیاسی، توانایی لازم را در استفاده از عقل عمومی داشته باشد؛ در این صورت، می توان امید داشت تا بازیگری خردمندانه سیاستگذاران ، به تحقق آرزوها و خواسته های یک ملت منتهی شود.

اما درباره اینکه چه نوع عقلانیتی، جامعه را به سمت بهروزی و سعادت رهنمون می سازد، مباحث نظری گسترده ای از دیرباز مطرح بوده است و معمولاً با انواع مختلفی از آن مواجه هستیم، از جمله تکنولوژیکی، راهبردی، استراتژیک، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، فردی، جمعی، مفاهمه‌ای، انتقادی، ارتباطی و…؛ بنابراین مباحث مربوط به عقلانیت از وسعت و عمق بسیاری برخوردار است و تقریباً اکثر متفکران و مکاتب فکری در این باره، اظهارنظر و روشنگری کرده اند.